Beyin omurilik sıvısı (BOS, bel suyu) nedir?
Beyin kafatasının içinde, omurilik ise omurlar arasındaki kemik bir kanal içinde, bir sıvının içinde bulunmaktadır. Bu sıvıya beyin omurilik sıvısı (bel suyu, BOS) denmektedir. Ayrıca beyin içerisinde ventrikül adı verilen boşlukların içinde de bulunan bu sıvı, omurilik içerisindeki bir kanal ile beyin etrafından dolaşarak beyin zarında bulunan kanallardan geri emilmektedir. Bu sıvıdan günde yaklaşık yarım litre üretilip geri emilmektedir.
Beyin omurilik sıvısı testi hangi hastalıklar için yapılmaktadır?
Bu test beyin ve omuriliğin özellikle iltihabi ve mikrobik hastalıklarının teşhisi için yapılmaktadır. Beyinde bulunan mikrobik enfeksiyonlar bel suyuna da geçtiğinden dolayı, menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonların teşhisinde beyin omurilik sıvısının mikroskop altında analiz edilmesi hayati önem taşır. Ayrıca multipl skleroz, ADEM gibi iltihapla giden nörolojik hastalıkların tanısında da bu sıvının analizi teşhisin kesinleşmesi ya da başka benzer bir hastalığın olmadığının ortaya konması açısından önemlidir. Kafa içinde BOS basıncının arttığı durumlarda, normal basınçlı hidrosefalide ve psödotümör serebri hastalığının tanısında da bel suyu incelemesinin yapılması gerekebilir. Beyin ve beyin zarı tümörlerinin sitolojik analizinde de BOS alınması tanı açısından önemli olabilir. Ayrıca ani gelişen baş ağrısı ile ortaya çıkan subaraknoid kanama ismi verilen beyin kanamalarında da BOS’da kanın gösterilmesi, özellikle beyin görüntüleme bulguları normal olan hastalarda gereklidir.
Bel suyunda oligoklonal bandın pozitif olması ne demektir?
Bel suyunda oligoklonal bandın pozitif olması beyin ve omurilikte immünglobülinin sentezlendiğinin bir göstergesidir. Özellikle MS hastalığının teşhisi amacıyla istenen bu test, başka iltihabi veya enfeksiyon hastalıklarında da pozitif olabilir. Bu nedenle pozitif çıkması MS‘in kesin göstergesi olmadığı gibi, negatif çıkması da MS‘in olmadığını göstermez. MS hastalarının yaklaşık %80-90’ında oligloklonal band incelemesi pozitiftir. Oligoklonal band testinin tüm dünyada kabul edilen yöntemi immünofiksasyon elektroforezidir. Bu yöntemle bakılmayan testlerin güvenirliği düşük olmaktadır.
Bel suyu alınmasının riskleri nedir?
Bel suyu sırtta bel bölgesinden uzun bir iğne yardımı ile alınmaktadır. İşlem sonrasında izlenen en sık problem baş ağrısıdır. Bu, kafa içindeki basıncın azalmasından dolayı ortaya çıkmaktadır. Baş ağrısı özellikle oturur pozisyonda veya ayağa kalkma sonrasında ortaya çıkar ve yatar pozisyonda ortadan kalkar. Bazen bu baş ağrısına bulantı ve kusma da eşlik edebilmektedir. Kafa içi basıncın azalmasına bağlı baş ağrısı %5-10 sıklığında ortaya çıkmaktadır. Tedavisinde ağrı kesiciler, yatak istirahati ve bol sıvı alımı uygulanmalıdır. Bunun dışında bel suyu alınmasına bağlı ortaya çıkabilecek riskler işlemin özellikle tecrübeli kişilerce yapılması halinde son derece nadirdir. BOS alınmasının teorik riskleri enfeksiyon, lokal kanama, sinir yaralanması ve beyin herniasyonu olarak sayılabilir. Pratikte ise bunlar çok nadiren izlenmektedir. Yazarın kişisel tecrübesi bu risklerin son derece düşük olduğu yönündedir. Gerçekte, çoğu zaman bel suyu alınmaması nedeni ile göze alınan risk, alınmasının getirdiği riskten çok daha yüksektir.
BOS nasıl alınır?
Hastadan BOS alınmadan önce bu işlemin yapılmasına engel olabilecek bir sorun olup olmadığının araştırılması gereklidir. Bunun için kafa içinde bir tümörün, beyin ödeminin veya kanamaya yatkınlık olmadığının ortaya konması şarttır. Bel suyu alınmasına engel bir durum olmayan hastalarda deriye sprey tarzında bir anestetik ya da iğne ile lokal anestetik uygulandıktan sonra, steril şartlarda bir iğne yardımı ile 2-4 tüp BOS alınır. Bazı durumlarda bu işlem sırasında kan analizi de gerekebilir. Hasta 1 saat hastanede istirahat ettikten sonra evine gönderilebilir. Bu işlem hasta yatağında, sedyede veya acilde yapılabilir. Ameliyathaneye ihtiyaç yoktur. Hasta işlem sonrasında araç kullanmamalıdır. 24 saatlik yatak istirahatinden ve bol sıvı (günde 3-4 litre) tüketiminden sonra hasta normal hayatına dönebilir.
Bel suyu alındıktan sonra oluşan baş ağrısı için ne yapmak gerekir?
Bel suyu alınması işleminden sonra hastaların %5-10’unda baş ağrısı izlenmektedir. Bu baş ağrısının özellikle ayakta veya oturur pozizyondayken artması çok tipiktir. BOS alınması sonrasında baş ağrısının olmasının nedeni kafa içi basıncının azalmasından dolayıdır. Bu basınç azalması yatak istirahatinin uzatılması ve sıvı tüketiminin arttırılması ile tedavi edilir. Hastalar ayrıca içinde kafein olan ağrı kesicilerden de (örneğin Geralgine K gibi) faydalanabilirler.
Bel suyu alındıktan sonra çocuk sahibi olma konusunda sorun olur mu?
Kesinlikle böyle bir sorun olmaz. Bel suyu alınması ile ilgili rivayetlerin çoğu gerçeğe dayanmamaktadır. Çoğu zaman bel suyu alınmasını gerekli kılan nörolojik hastalıkların kendisinden kaynaklanan sorunlar, yanlış anlayışla bel suyu alınmasına ithaf edilmektedir.